Ook bouwers protesteren: dit is wat je moet weten over de stikstofcrisis

Het gras op het Malieveld is nog niet hersteld of er is alweer een nieuw protest in Den Haag. Na de boeren demonstreert woensdag ook de bouwsector vanwege de stikstofcrisis. Maar waar zijn de boeren en bouwvakkers precies zo boos over? En wat kan het kabinet doen om de problemen weer op te lossen?

Stikstofcrisis? Wat merk ik daar van?

Eerst een tegenvraag. Wat is de overeenkomst tussen Lelystad Airport, een nieuwbouwwijk in Roermond, de uitbreiding van boerderijen en een plan om de maximumsnelheid op de snelwegen rond de Veluwe te verhogen? Het antwoord: het zijn allemaal projecten die op dit moment stilliggen vanwege de stikstofcrisis. Geschat wordt dat in heel Nederland ongeveer 18.000 projecten last hebben van de uitspraak van de Raad van State afgelopen mei. De hoogste bestuursrechter van het land bepaalde toen dat het Nederlandse stikstofbeleid niet deugde. Er werd te weinig gedaan om de natuur te beschermen. Door die uitspraak liggen nu alle projecten stil die voor maar een beetje extra stikstof kunnen zorgen. Daarvoor worden dus geen vergunningen uitgedeeld. De overheid is verplicht zich aan het vonnis te houden.

Waarom is dat stikstof zo’n probleem?

Stikstof zit altijd al in de lucht en is op zich dus geen probleem. Het is heel belangrijk voor planten en zelfs ons eigen lichaam. Het probleem is dat er te veel van is. Het gaat dan om iets wat ‘reactieve stikstof’ wordt genoemd. Dat bestaat eigenlijk uit ammoniak en stikstofoxiden. Het ammoniak komt voornamelijk van de landbouw. De stikstofoxiden komen vooral van de industrie, het verkeer, de scheepvaart, luchtvaart en woningen. We produceren het dus zelf. Al geldt dat niet voor alles: er waait ook een deel aan vanuit het buitenland. Aan de andere kant komt ook weer veel Nederlandse stikstof in het buitenland terecht. Die stikstof wordt dus hier uitgestoten en daalt vervolgens ergens over de grens weer neer. Dat neerdalen wordt de depositie genoemd. En daar ontstaat het echte probleem. De reactieve stikstof die neerdaalt is in zulke grote hoeveelheden schadelijk voor de natuur. In principe gebruiken alle planten stikstof om te groeien. Maar omdat er te veel van is, profiteren nu vooral brandnetels en grassen. Bovendien verzuurt de bodem. Belangrijke bouwstoffen voor dieren gaan verloren. Vanwege een gebrek aan kalk in de bossen, breken vogeltjes op de Veluwe hun pootjes bijvoorbeeld veel sneller.

Wat wil de bouwsector van het kabinet?

Voor bedrijven in de bouwsector is niet alleen de stikstofuitstoot een probleem. Aannemers, transporteurs en baggeraars hebben ook last van andere milieuregels. Ze moeten ook rekening houden met PFAS, een verzamelnaam voor zesduizend stoffen. Die worden in allerlei spullen gebruikt, zoals verf, blusschuim, pannen en make-up. Uiteindelijk belanden de stoffen in de bovenste lagen van de grond. Omdat ze niet afbreekbaar zijn, blijven ze daar lang zitten. Door de strenge regels moeten deze bedrijven alle grond analyseren en moeten ze veel geld betalen als ze vervuilde grond vervolgens weer ergens anders kwijt willen. De PFAS-regels staan los van de stikstofcrisis, maar leiden wel tot extra problemen voor bedrijven in de bouwsector. De actievoerders willen de problemen laten zien waar de bedrijven voor staan. "Wij hebben mensen thuiszitten, machines en vrachtauto's staan stil en we zien het werk steeds verder opdrogen", zeggen initiatiefnemers Arnold Tuytel en Klaas Kooiker van Actiegroep Grond in Verzet.

Wat kan het kabinet daar aan doen?

Duidelijk is dat Den Haag met een groot probleem zit. Minister Schouten van Landbouw zag dat al aankomen, maar hoopte dat het zou meevallen. Na de uitspraak van de Raad van State moest er ineens in alle haast een oplossing worden bedacht. Een commissie onder leiding van oud-minister Remkes deed onderzoek en concludeerde dat niet alles kan. In het rapport dat eind september gepresenteerd werd, staat dat we nu vooral aan de natuur moeten denken. Bij natuurgebieden moeten de maximumsnelheden op wegen zo snel mogelijk omlaag. Boeren die willen stoppen, moeten worden uitgekocht. Ook de bouw moet minder stikstof gaan uitstoten, vindt de commissie Remkes. Maar hoe dat dan precies moet, is niet duidelijk. Het kabinet gaat met deze adviezen aan de slag. Er worden honderden miljoenen uitgetrokken om de stikstofcrisis aan te pakken. Er is bijvoorbeeld al een fonds geopend waarmee boeren die willen stoppen, worden uitgekocht. Dat geldt vooral voor boeren die in de buurt van beschermde natuurgebieden wonen, de zogenaamde Natura 2000-gebieden. Maar wat betreft het uitdelen van vergunningen voor boeren of bouwprojecten: dat blijft lastig. De provincies mogen dat pas doen als aangetoond kan worden dat er niet te veel extra stikstof in de natuur belandt. Wat het nog ingewikkelder maakte, is dat provinciale bestuurders andere regels hadden aangenomen dan het kabinet. De boeren vonden daardoor dat zij harder werden aangepakt dan bijvoorbeeld de bouwsector en protesteerden massaal bij provinciehuizen. Maar nu bestuurders in veel provincies de regels onder druk weer hebben teruggedraaid, is er vooral weer veel onduidelijkheid. Ondertussen vraagt de bouwsector het kabinet ook om duidelijkheid over de PFAS-regels. Daar is het ministerie van Infrastructuur dan weer voor verantwoordelijk. Bouwend Nederland wil dat het ministerie zo snel mogelijk met een oplossing komt. Staatssecretaris Van Veldhoven heeft het RIVM gevraagd om extra snel onderzoek te doen. Dan kan ze per 1 december de norm voor de PFAS-stoffen versoepelen en hopelijk zo veel van de problemen oplossen. En nu zijn we dus op het punt dat het vooral wachten is tot het kabinet met beleid komt waar boeren, bouwers en natuurbeschermers iets mee kunnen. Een gevoelige kwestie, want er zal toch ergens ingeleverd moeten worden. Het is wachten op duidelijkheid en die komt er volgens het ministerie van Landbouw ook uiterlijk 1 december.