Coronavaccin in zicht: hoe kan dat ineens zo snel en is het wel veilig?

Het lijkt slechts een kwestie van tijd tot er een coronavaccin beschikbaar is. Na de publicatie van de eerste testresultaten door het Amerikaanse farmaciebedrijf Pfizer verwachten het Engelse AstraZeneca en het Belgische Janssen ook binnen een tot twee maanden hun resultaten te delen. Volg het laatste nieuws over het coronavirus in Nederland via ons liveblog De concurrentie tussen de verschillende farmaceuten zorgt voor een ongekende snelheid waarmee de tests worden afgerond, maar kunnen we er dan vanuit gaan dat de vaccins ook voldoende veilig zijn voor de lange termijn? We beantwoorden een aantal bij Hart van Nederland veelgestelde vragen.

Hoe kan het dat het vaccin al zo snel klaar is?

Normaal gesproken duurt het jaren van testen voordat een vaccin op de markt komt. In verschillende testfases die elkaar opvolgen wordt de werking en veiligheid van een vaccin onderzocht. Ook bij de ontwikkeling van het coronavaccin worden deze fases uitgevoerd, maar in plaats van na elkaar worden de fases deels tegelijk uitgevoerd. "Omdat de haast nu groot is worden fases gecombineerd," legt Marjolein Kikkert van het Leids UMC uit. Zelf onderzoekt ze de werking van het coronavaccin van Janssen Pharmaceutica. Volgens haar gaat de kwaliteit van het onderzoek door het combineren van de fases niet achteruit. "Alle regels zijn strikt nageleefd," vertelt ze. Naast het combineren van fases helpt ook mee dat er een grote drive is om zo snel mogelijk het vaccinonderzoek af te ronden. "Normaal komt er ook veel papierwerk bij en blijft dat vaak lang liggen, Maar dat wordt nu allemaal sneller opgepakt." Deze ervaring dat vaccinonderzoek daadwerkelijk sneller kan kan volgens haar ook een goede les zijn richting de toekomst. "Het toont aan dat in het vervolg processen wel sneller kunnen."

Is het coronavaccin ook veilig?

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) moet uiteindelijk bepalen of het vaccin veilig genoeg is om in Nederland gebruikt te worden. Wat bij deze beoordeling helpt is dat bij coronavaccins testfase 3, het onder een breed deel van de bevolking testen van het vaccin, groter wordt opgezet dan normaal. "Bij het coronavaccin zijn het er veel meer dan bij andere vaccins, zo tussen de 30.000 en 60.000 mensen. Dankzij deze studies kunnen we zien of en welke mogelijke bijwerkingen er kunnen optreden." Want de meeste bijwerkingen van vaccins ontstaan vrijwel direct tot enkele weken na inenting. Dan gaat het bijvoorbeeld om koorts, hangerigheid of rode plekken of zwellingen op de plek van de inenting. "Het enige wat we niet weten zijn de effecten op lange termijn," duidt Kikkert. "In fase 3 wordt normaal een jaar gewacht om deze effecten waar te nemen, dat is nu veel korter. Dat zijn de risico's die we lopen." Lees ook: Vier op de tien Nederlanders wil zich niet laten vaccineren tegen corona Wanneer het vaccin beschikbaar komt is het niet zo dat daarmee het onderzoek ophoudt. "Daarom houden we, ook na goedkeuring, het vaccin goed in de gaten," aldus het CBG. "Voor het coronavaccin is er zelfs een speciaal bewakingssysteem opgezet. Zo kunnen we snel ingrijpen als dit nodig is."

Als het coronavirus muteert, moet er dan een heel nieuw vaccin worden ontwikkeld?

Elk virus muteert en evolueert. Het coronavirus SARS-CoV-2 is zelf ontstaan uit mutaties, waarbij een mutatie het virus gevaarlijker of minder gevaarlijk voor de mens kan maken. Het coronavirus zelf heeft ook al meerdere varianten door mutaties. Zo is het virus dat nu de dominante vorm is anders dan het virus dat in februari en maart de wereld rond ging. Elke mutatie op zich brengt weer een nieuwe uitdaging voor vaccins. De meeste mutaties zijn van zo'n aard dat een vaccin hier alsnog effectief tegen is. De technieken waarmee wetenschappers van Pfizer en AstraZeneca werken helpen om, wanneer nodig, het vaccin aan te passen aan specifieke mutaties. Zo werkt AstraZeneca met een techniek met adenovirussen. Dat bestaande virussen die bij mensen geen of slechts lichte klachten veroorzaken, zoals verkoudheid. Door genetische modificatie wordt dat virus aangepast zodat het ongevaarlijk wordt en het een heel klein stukje van het SARS-CoV-2 virus bij zich draagt. Op die manier wordt het menselijk immuunsysteem geactiveerd om antilichamen tegen het coronavirus aan te maken. Dus zonder dat je daadwerkelijk de ziekte COVID-19 krijgt en meer mensen infecteert. Zo is je lichaam erop voorbereid wanneer je besmet zou raken met het echte SARS-CoV-2 virus, en kan het virus meteen bestreden worden. Bij mutaties is zo'n gencode waar nodig relatief makkelijk aan te passen. Op die manier hoeft niet een geheel nieuw vaccin te worden ontwikkeld, maar hoeft alleen daar aan de knoppen bijgestuurd te worden waar de mutaties ontstaan.

Wanneer komt het vaccin ook in Nederland op de markt?

Op dit moment zijn er meer dan honderd verschillende coronavaccins in ontwikkeling. Het vaccin van Pfizer is de eerste die fase-3 testresultaten heeft uitgebracht. In totaal zijn er nu elf laboratoria die in de laatste testfase zitten. Naar verwachting volgen Oxford (AstraZeneca) en Janssen binnen twee maanden met de eerste resultaten. Dat de tests van Pfizer al een effectiviteit van 90 procent laten zien is ook een indicatie voor andere onderzoekers dat een goedwerkend vaccin mogelijk is. Dat geeft hoop dat het vaccin mogelijk snel in productie kan komen. Mogelijk komt het vaccin van Pfizer het eerst in de VS op de markt, later ook gevolgd door Nederland. Tegen die tijd zouden ook andere vaccins al in productie kunnen zijn. Volgens Kikkert zou een eerste vaccin al eind 2020 in Nederland kunnen zijn. 'Maar het waarschijnlijk dat het vaccin begin 2021 op de markt komt.'' Het kan dus zijn dat er op dat moment meerdere vaccins beschikbaar zijn. Dat zou goed zijn, meent Kikkert. "Geen enkele partij kan de hele wereld voorzien. Bovendien, als blijkt dat er toch bijwerkingen van een virus zijn, heb je niet de hele wereld ermee gevaccineerd. Maar ik zou alle vaccins met vertrouwen nemen."