Mondkapjesplicht verdeelt Nederland: 'Je pakt de vrijheid van mensen af'

Vanaf komende dinsdag is het dragen van mondkapjes in openbare gebouwen verplicht. Maar er is veel kritiek op het beboeten van niet-dragers. Want hoe kun je iets verplichten als wetenschappers elkaar tegen spreken over of mondkapjes echt werken? En gaat zo'n mondkapjesplicht effect hebben als veel mensen ertegen zijn? Volg het laatste nieuws over het coronavirus in Nederland via ons liveblog. "Met de mondkapjesplicht pak je een stukje vrijheid van mensen af," vindt huisarts Felix van der Wissel. "Daar moet je voorzichtig in zijn. Als het geen toegevoegde waarde heeft moet je de mensen vrij laten," pleit Van der Wissel. "En ga geen boetes opleggen op basis van iets waar geen harde feiten voor zijn."

Geen wetenschappelijke keuze

Toen eerder dit jaar een mondkapjesplicht in het openbaar vervoer werd ingesteld, was dit volgens RIVM-baas Jaap van Dissel geen keuze die was gebaseerd op wetenschappelijk bewijs. Dit was een politieke keuze. Ook vorige maand nog beargumenteerde hij dat het dragen van mondkapjes weinig effectief is. Zo blijkt volgens hem uit eerder Noors onderzoek dat met de huidige mate van verspreiding van het virus duizenden mensen een mondkapje moeten dragen om één besmetting te voorkomen. Lees ook: Huisarts Van der Wissel pleitte er eerder bij Hart van Nederland voor dat het kabinet zich niet zou moeten blindstaren op corona Naast dit Noorse onderzoek staat onderzoek uit het Duitse Jena. Daar werden mondkapjes begin dit jaar verplicht in winkels en het ov. Het aantal besmettingsgevallen bleef met veertig procent achter ten opzichte van de controlegroep. Maar dan zijn er weer de recente uitkomsten van Deens onderzoek, dat werd gedaan tijdens de eerste golf in april en mei. Daaruit blijkt dat het dragen van mondkapjes relatief weinig verschil maakt in besmettingscijfers. Voor dit onderzoek werden twee grote groepen in de samenleving gevolgd, waarbij de ene groep elke dag een mondkapje droeg en de andere groep niet. Uiteindelijk blijkt dat onder de dragers van een mondkapje het aantal besmettingen rond de 1,8 procent lag tegenover 2,1 procent van de niet-dragers. Wetenschappelijk bewijs voor een significant effect van mondkapjes is er dus nog niet in grote mate. Ook de onderzoeken die nu bekend zijn, geven weinig inzicht in de huidige Nederlandse situatie. Zo stellen de Noorse onderzoekers dat de resultaten weinig zeggen over een Nederlandse samenleving die veel dichtbevolkter is en geven de Deense onderzoekers bij hun resultaten de disclaimer dat het weinig zegt over een samenleving waarin iedereen mondkapjes zou dragen.

'Alle kleine beetjes helpen'

En dus, zo is nu de politieke keuze, zouden we de mondkapjes moeten dragen omdat het in ieder geval beter is dan niets. "We gaan deze verplichting aan omdat het een onderdeel is van een breed pakket aan maatregelen, niet omdat het op zich afdoende is," reageert Nienke Ipenburg tegen Hart van Nederland. De verpleegkundig specialist huisartsenzorg is onderdeel van het Red Team, het team van specialisten dat het Outbreak Management Team voorziet van adviezen in de bestrijding van het SARS-CoV-2 virus. Lees ook: OMT: Restaurants kunnen nog niet open in december Volgens Ipenburg is een mondkapje dragen een kleine moeite ten opzichte van de levens die er mogelijk mee worden gewonnen. "Het is iets dat we voor elkaar kunnen doen. Ik denk dat we heel erg af moeten van het stigma van deze verplichting. Er zijn in Nederland al heel veel verplichtingen om de samenleving beter te maken. Het is ook verplicht om je autogordel te dragen, dat vinden we een stukje minder moeilijk." "Het allerbelangrijkste besef is dat we elkaar blijven besmetten. We doen het echt heel slecht," vertelt Ipenburg. Ook zij ziet de verschillende onderzoeken die een verschillende mate van effectiviteit laten zien, maar wijst er daarbij ook naar dat het lastig is om uit bijvoorbeeld het Deense onderzoek conclusies te trekken voor de huidige situatie in Nederland. "Die studie toont wel degelijk aan dat ze waarschijnlijk werken, maar hij is niet goed genoeg opgezet, waardoor je het niet overtuigend kunt concluderen." Lees ook: Stuk minder nieuwe coronabesmettingen gemeld, maar 'R' stijgt weer Ipenburg haalt recent onderzoek uit Japan aan, waarbij met robotjes het uitademen van virale deeltjes werd nagebootst. Daaruit blijkt dat mondkapjes ongeveer dezelfde bescherming bieden als afstand houden en dat sluit aan bij wat uit veel andere onderzoeken ook komt: het vermindert de virale lading, waardoor de ‘ontvanger’ minder virusdeeltjes binnenkrijgt. "Als we het bekijken vanuit het voorzorgsprincipe: om het virus terug te dringen, helpen alle kleine beetjes. En een mondkapje helpt misschien wel meer dan een beetje. Laten we hopen dat het niet te lang nodig zal zijn."

Draagvlak

Of de mondkapjesplicht effectief zal zijn hangt mede af van hoeveel mensen de plicht ook daadwerkelijk opvolgen. Volgens Ipenburg ligt daar een belangrijke rol weggelegd bij de overheid. "Het zou een mooie gelegenheid voor het kabinet zijn om nu echt in te zetten op voorlichting en preventie. Leg mensen uit waarom je voor bepaalde maatregelen kiest, hoe de overdracht van dit virus werkt en waarom nu wel voor een mondkapje gekozen wordt. Als je iets invoert, zorg dat er draagvlak voor is en dat mensen zelf kunnen uitleggen waarom ze het doen." Via haar werk krijgt Ipenburg elke dag te maken met de gevolgen van het coronavirus, en het sterkt haar in de overtuiging om het coronavirus tot nul te willen terug dringen. Kritiek dat de coronamaatregelen meer kwaad dan goed doen en dat we met het virus zouden moeten leren leven wijst ze dan ook van de hand. "Ermee leren leven is leren omgaan met de dood en met een handicap. We weten nog niet eens hoe mensen met longcovid uiteindelijk zullen herstellen." Ze wijst ook naar de zorg die buitengewoon belast wordt door de gevolgen van de zieken. "Niet alleen de intensive cares in de ziekenhuizen, maar ook de thuiszorg en wijkzorg wordt ongelooflijk belast." Lees ook: Ziekenhuizen lopen door tweede golf nu al tegen grenzen aan: 'Het is spannend'

Transparantie

Op dit moment lijkt dat draagvlak zich op onzekere grond te bevinden. Uit representatief onderzoek van Hart van Nederland van vorige week blijkt dat ruim twee derde van de Nederlanders achter de mondkapjesplicht staat. Tegelijk is ook een aanzienlijk deel van de samenleving tegen die plicht. Volgens Ipenburg komt dat voor een deel doordat mensen niet voldoende worden meegenomen in de redenen voor de besluitvorming. "We hebben een leider nodig die leiderschap durft te tonen." Ook Van der Wissel eist transparantie in besluitvorming van de overheid. "Je creëert alleen maar onzekerheid door de passiviteit van de regering die alleen maar afwacht en zich laat adviseren door een OMT dat alleen gericht is op bestrijding van het coronavirus." Hij pleit ervoor dat ook andere belangen meer worden meegewogen in de aanpak, zoals de reguliere zorg en de economie. Lees ook: Tim behoort tot de risicogroep maar wacht met coronavaccin: 'Geef informatie' Volgens de huisarts draagt het gebrek aan transparantie over de besluitvorming mee aan de verdeeldheid van de samenleving. "We moeten niet polariseren. Mensen worden steeds meer uit elkaar gedreven door maatregelen die veel te hard zijn," terwijl volgens hem de overheid niet voldoende nieuwe wetenschappelijke inzichten meeneemt. "Tijd dat ook de regering voortschrijdend inzicht mee laat wegen in haar beleid." Foto: ANP/Hart van Nederland