Femicide is voorspelbaar, dit zijn de 8 voortekenen van een moord op een vrouw

Vrouwenmoord is de meest voorspelbare vorm van moord. De aanloop naar femicide is duidelijk te zien in het patroon dat zich ontwikkelt: het zijn acht rode vlaggen. Als vrouwen die slachtoffer zijn van stalking of huiselijk geweld, maar ook hulpverleners en politie, de rode vlaggen eerder herkennen, kan dit mensenlevens redden. In Rotterdam zetten ze hier op in en lopen ze voorop in de aanpak van vrouwenmoord ten opzichte van de rest van Nederland.

Sinds januari 2022 worden er speciale combizittingen gehouden in de rechtbank in Rotterdam. Tijdens zo’n combizitting wordt de strafzaak over huiselijk geweld samengevoegd met de civiele zaak over bijvoorbeeld de voogdij of de scheiding. Er zit ook één rechter op deze combizitting, zodat die het totaalplaatje krijgt en daarop kan oordelen. Zo wordt niet alleen de pleger bestraft, maar wordt ook gekeken naar de gezinssituatie, de reden voor huiselijk geweld, en wat er kan worden gedaan om dat te stoppen.

Speciale officier van justitie

Huiselijk geweld kan een aanloop zijn naar femicide. In Rotterdam is er zelfs een speciale officier van justitie voor huiselijk geweld en stalking bij de combizittingen aanwezig. Berte van Heemst is sinds eind 2022 een van de drie speciale officieren.

Een speciale officier van justitie is volgens Van Heemst hard nodig in Rotterdam omdat daar veel huiselijk geweldzaken zijn, meer dan in de rest van Nederland. "Een officier heeft het al ontzettend druk en kan dit belangrijke onderwerp er niet bij doen. Het parket wil dat er volledige aandacht uitgaat naar het onderwerp huiselijk geweld, daarop ben ik aangesteld."

Van Heemst heeft in de afgelopen twee jaar als speciaal officier veel geleerd wat ze niet wist als doorsnee officier. "Bij een stalkingszaak wordt bijvoorbeeld vaak gedacht dat het handig is om altijd eerst een stopgesprek te voeren. Maar dat is niet in alle gevallen zo. Soms maak je het daardoor alleen maar erger en kan het uitlopen tot op geweld."

Per week krijgt de officier van justitie vijf hoog risicozaken op haar bureau. Ze kijkt dan specifiek wat de aard van het stalking is, wat de oorzaak is en welk gedrag erachter zit. "Wanneer en zaak met hoogste prioriteit binnenkomt kijk ik dan ook naar twee dingen: de veiligheid van de aangeefster en het bewijs." In het begin kan er namelijk niet altijd meteen voldoende bewijs zijn om iemand aan te houden.

Kantelpunt door Hümeyra

De moord op de 16-jarige Hümeyra is een kantelpunt geweest in Rotterdam: het 16-jarige meisje werd in 2018 in de fietsenstalling van haar school doodgeschoten door haar 32-jarige ex. De tiener vroeg tientallen keren om hulp en deed meerdere keren aangifte, maar werd niet geholpen.

Instanties die dat hadden moeten doen, politie, justitie en Veilig thuis, hebben gefaald, zo blijkt uit een onderzoek dat de overheid liet doen na deze vrouwenmoord. Het heeft gezorgd voor veranderingen in Rotterdam op het gebied van stalking en geweld. Zo is er naast de speciale officier van justitie en de combizittingen sinds anderhalf jaar een speciaal inloophuis: Filomena, voor vrouwen die op stel en sprong hun huis uit vluchten en waar alles onder een dak zit. Van een forensisch arts en politie voor aangifte, tot een psycholoog en Veilig Thuis.

Bij justitie is de belangrijkste les uit deze zaak dat het van belang is om één officier op zo’n zaak te zetten. Bij de politie wordt ook een vast contactpersoon aangewezen, legt officier Van Heemst uit. "Die kent dan de zaak en als er dan een nieuw incident gebeurt weet diegene dat gelijk in de goede context te plaatsen." Op deze manier is met een oogopslag te zien wat er aan de hand is, in plaats van dat het slachtoffer telkens opnieuw aan iemand anders moet uitleggen wat er speelt. 

De rode vlaggen

Deze veranderingen hebben volgens Van Heemst ervoor gezorgd dat ze de rode vlaggen naar aanloop van vrouwenmoord sneller herkennen. Voorafgaand aan femicide is er een patroon waarin de pleger steeds verder gaat. Expert in femicide-professor Jane Monckton-Smith legt uit wat die rode vlaggen zijn. "Er zijn acht fases die laten zien hoe het werkt. Vanaf het moment van iemand ontmoeten, dan kan het in rap tempo heel erg gevaarlijk worden, tot het moment dat iemand om het leven komt."

Volgens de professor moet een vrouw nooit zeggen dat ze haar partner gaat verlaten: "Onderzoekers van over de hele wereld zijn het erover eens dat dit het gevaarlijkste moment is voor een vrouw. Zelfs als het nog maar een dreigement is." Vrouwenmoord is niet alleen een probleem van vrouwen, ook mannen moeten inzien dat zij deel uitmaken van dit probleem, stelt Monckton-Smith. Zij moeten volgens haar onderdeel worden van de oplossing.

Professor Jane Monckton-Smith (Beeld: ANP)

In Rotterdam hebben ze ervaringsdeskundigen waarbij je, zoals officier Van Heemst uitlegt, als pleger van huiselijk geweld naar speciale 'plegergroepen' kan gaan. "Je kan het vergelijken met een soort AA-meeting. Je kan hier als ex-pleger naartoe en juist ook dit soort plekken zijn ontzettend belangrijk. Femicide is namelijk niet helemaal te voorkomen, maar ik heb echt wel de goede hoop dat we het kunnen terugdringen."

Wil je na deze podcast praten over Huiselijk Geweld? Dan kan je terecht op de website van Veilig Thuis of 24 uur per dag gratis met hen bellen via 0800 - 2000. Slachtofferhulp is ook makkelijk bereikbaar via hun website of via 0900 - 0101 (gebruikelijke belkosten). Wil je praten over zelfdoding, bel dan 0800-0113.