Koning tijdens dodenherdenking: 'Het voelt vreemd op een bijna lege Dam'

In heel Nederland zijn maandagavond met twee minuten stilte de slachtoffers herdacht van de Tweede Wereldoorlog en van de Nederlandse militairen die in de decennia daarna sneuvelden. Op de Dam in Amsterdam is de Nationale Herdenking, waarbij vanwege de coronamaatregelen geen publiek aanwezig mag zijn. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima legden voorafgaand aan de stilte een krans bij het Nationaal Monument. Koning Willem-Alexander heeft tijdens de dodenherdenking Nederland toegesproken vanaf een vrijwel lege Dam in Amsterdam. In zijn toespraak refereerde hij aan de bijzondere omstandigheden waaronder deze herdenking werd gehouden. "Het voelt vreemd op een bijna lege Dam. Maar ik weet dat U, dat jij, deze Nationale Herdenking meebeleeft en dat we hier samen staan. In deze uitzonderlijke maanden hebben wij allemaal een deel van onze vrijheid op moeten geven. Sinds de oorlog heeft ons land iets dergelijks niet gekend", zei de koning.

Niet ‘normaal’ maken wat niet normaal is

Ook waarschuwde de koning in zijn speech: "Het minste wat we kunnen doen is: niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen. Niet apart zetten. Niet ‘normaal’ maken wat niet normaal is. En: onze vrije, democratische rechtsstaat koesteren en verdedigen. Want alleen die biedt bescherming tegen willekeur en waanzin." In zijn speech sprak de koning verder over Jules Schelvis, een Joodse Amsterdammer die de verschrikkingen van het concentratiekamp in Sobibor overleefde: "Hij sprak over het vervoer met 62 mensen in één veewagon. Over de ton op de kale vloer. Over de regen die door de kieren spatte. Over de honger, de uitputting, de smerigheid. 'Je ging er uitzien als een schooier', zei Jules. En je hoorde in zijn stem hoe erg hij dat had gevonden," sprak de vorst. "Welk normaal mens had dit kunnen bedenken? Hoe kon de wereld toestaan dat wij, rechtschapen burgers van Nederland, als uitschot werden behandeld?" Zijn vraag bleef hangen tussen de pilaren van de kerk. Ik heb er geen antwoord op. Nog steeds niet.

Voor het eerst

Het is de eerste keer dat een Nederlands staatshoofd het woord voerde bij de Nationale Dodenherdenking. Koningin Beatrix bijvoorbeeld deed dat nooit, maar sprak wel op 5 mei 1995 wel bij de herdenking van vijftig jaar bevrijding in de Ridderzaal. Dat Willem-Alexander zou spreken was al afgesproken voordat het coronavirus het openbare leven grotendeels lamlegde en alle grote publieke evenementen werden afgelast.

Kransen

Bij de Nationale Herdenking, die rechtstreeks op televisie is te volgen was een select gezelschap aanwezig. Naast het koningspaar was ook premier Mark Rutte, de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema en Gerdi Verbeet aanwezig. De scouts Kinke en Sybe hebben negen kransen namens overheden en organisaties neergelegd. Normaal zouden vertegenwoordigers van die organisatie dat zelf doen.

Aanpassingen bij andere herdenkingen

Op diverse andere plekken in het land zijn ook herdenkingen. Maar ook daarbij is vanwege de uitbraak van het coronavirus geen publiek aanwezig. De Dodenherdenking op de Waalsdorpervlakte werd door een zeer beperkt aantal mensen bijgewoond. De voorzitter van de Vereniging Erepeloton Waalsdorp en de secretaris en de burgemeester van Wassenaar legden een krans. De bourdonklok werd niet door drie personen, zoals de afgelopen zestig jaar, maar aan weerszijden door één persoon geluid. Op het Nationaal Militair Ereveld op de Grebbeberg is Rhenen was een besloten herdenking. De erevelden en herinneringscentra waren maandag gesloten om te voorkomen dat er toch publiek zou komen.