Zijn onze bunkers nog te gebruiken als er een atoombom valt?

Sinds de jaren '80 is de dreiging van een kernaanval in het Westen niet meer zo groot geweest. Poetin heeft de levensvernietigende wapens in verhoogde staat van paraatheid gebracht. Laten we hopen dat het niet hoeft, maar: als de bom valt, waar moeten we dan naartoe? Bestaan er überhaupt nog schuilkelders in ons land?

Het 'goede' nieuws is: ja, daar hebben we er nog een aantal van. In Amsterdam, Den Helder en Arnhem, om maar een paar plaatsen te noemen. Maar dan het slechtere nieuws: ze zijn nog amper bruikbaar. Veel schuilkelders die tijdens de koude oorlog direct inzetbaar waren, zijn inmiddels vervallen geraakt, of inmiddels in gebruik genomen als bijvoorbeeld archiefruimte.

Duik in het verleden

Vaak bevinden de bunkers zich onder centraal gelegen panden, of onder gebouwen met een (voorheen) belangrijke functie. Neem Alkmaar. De Noord-Hollandse stad herbergt meerdere schuilkelders. Bijvoorbeeld onder een pand dat tot 1997 in gebruik was door de Nederlandsche Bank. Ook onder het stadhuis is er een te vinden. Die doet nu dienst als opslagruimte voor de communicatieafdeling van de gemeente.

Hart van Nederland duikt een van de kelders in, om precies te zijn die onder de voormalige telefooncentrale, tegenwoordig een bedrijfsverzamelpand met als naam - niet geheel onverwacht - De Telefooncentrale. De schuilruimte staat te boek als een NCO, een Nucleair Chemisch Onderkomen. Had het ooit zover gekomen dat hij officieel in gebruik zou moeten worden genomen, dan hadden er ongeveer 60 mensen ingepast die vervolgens het regionale telefoonnetwerk minimaal veertien dagen aan de praat zouden kunnen houden.

Anno 2022 is er nog geen nieuwe invulling gevonden voor de ruimte, maar wie achter de zware en dikke deuren een kijkje neemt kan nog wel een glimp opvangen van lang vervlogen tijden, die hopelijk ook vervlogen blijven. Zo staan er nog dynamofietsen om het complex van stroom te voorzien, en valt er nog een deel van de ontsmettingsruimte te bewonderen.

Veilig onderkomen?

Mark Alphenaar van het Regionaal Archief Alkmaar geeft een tour door de verschillende ruimtes. "We zijn hier in de sanitaire en kleedruimte van de heren", zegt hij terwijl hij de drempel overstapt. De ruimte ziet er verouderd uit, met speciale stopcontacten voor scheerapparaten, zoals je die vroeger veel zag.

Hij merkt dat het aantal vragen over schuilkelders en atoombunkers de laatste weken toeneemt. "Mensen willen weten hoe het zit met die bunkers. 'Kunnen ze nog actief worden en ben ik er veilig in?' Nou, dat hangt van een aantal factoren af, hoe groot 'ie is en waar 'ie valt. Maar eventueel zou je hier heel kort wel veilig kunnen zijn, mocht er een bom vallen op bijvoorbeeld Amsterdam."

Surreëel

Directeur van De Telefooncentrale, Nico Berger, vindt het mooi dat er nog zo'n ruimte onder het pand zit. "Kicken dat het er nog is, al is de noodzaak van zo'n bunker natuurlijk te triest voor woorden, laat ik dat heel duidelijk stellen. Maar het is natuurlijk wel een stukje historie." Het opknappen van de ruimte is volgens hem "een dure aangelegenheid". Maar: "Alles is mogelijk!"

Zijn collega Esther Bleijendaal loopt ook mee tijdens de tour heeft nog een aantal oude foto's meegenomen, die ze aan de camera toont. Een ervan is geschoten tijdens een oefening en toont een flinke groep mensen die in een grote eetruimte plaats heeft genomen. "Er zitten mensen aan de bar, drinken een biertje... bijna surreëel", aldus Esther. "Voor eventuele aanslagen zou het een handige plek zijn", denkt ze.

Wat als...?

Goed, er zijn nog bunkers in Alkmaar en op nog veel meer plaatsen in het land. Maar wat gebeurt er nou precies als er een kernbom op een stad of dorp terechtkomt? Ben je direct onder de bom nog op enige manier veilig? En hoe zit het als je kilometers verderop toevallig nét naar de plek van de explosie kijkt?

Het Duitse (maar Engelstalige) wetenschapskanaal Kurzgesagt maakte er de volgende video over in samenwerking met het Rode Kruis en diverse andere deskundigen:

De video heeft ook Nederlandse ondertiteling. Deze kun je aanpassen onder het tandwieltje rechtsonder.