Panel: politie moet harder optreden bij demonstraties, wegblokkades gaan te ver

Uit representatief onderzoek onder het Hart van Nederland-panel blijkt dat 67 procent vindt dat het demonstratierecht in Nederland moet worden aangescherpt. Dit betekent dat de politie, volgens deze groep, eerder of harder moet kunnen optreden tegen demonstranten, met name wanneer er ontwrichtende acties plaatsvinden.

Ook dit weekend staat weer een wegblokkade van Extinction Rebellion op de A12 gepland, en was er donderdag een uitgebreid gesprek in de Tweede Kamer over hoe om te gaan met dit soort ontwrichtende demonstraties.

Zo hebben de Haagse burgemeester Jan van Zanen en de voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Sharon Dijksma, gevraagd om expliciete hulp bij het beheersen van demonstraties. Ze pleitten voor wettelijke instrumenten om tegen ontwrichtende acties op te treden.

Verschillende demonstranten zijn al enkele dagen bezig met een klimaatmars, in aanloop naar de wegblokkade zaterdag op de A12:

1:20

Eerste dag van A12-Mars begonnen, activisten lopen vanuit drie steden naar Den Haag

Dijksma en Van Zanen vinden beiden dat het recht van demonstratie niet onbegrensd is. De Haagse burgemeester vindt dat er in toenemende mate misbruik van het recht op demonstratie wordt gemaakt.

Een meerderheid van het panel lijkt het hier dus mee eens te zijn. Twee op de drie panelleden vindt dat het demonstratierecht moet worden ingeperkt en dat harder opgetreden moet worden. 17 procent vindt het huidige optreden van de politie voldoende, 13 procent vindt juist dat de politie terughoudender moet zijn tijdens demonstraties.

Hoever mag je gaan met een blokkade?

Specifiek wegblokkades lijken daarin maar weinig steun te krijgen van het panel. Of het nu blokkades zijn op snelwegen door boeren of klimaatactivisten die zich aan het wegdek vastplakken: een overgrote meerderheid van 77 procent vindt dat demonstranten niet het principiële recht zouden moeten hebben om belangrijke wegen of infrastructuur te blokkeren. Slechts 20 procent vindt dat dit wel onder het demonstratierecht valt.

Deskundigen geven aan dat beperkingen voor wegblokkades mogelijk zijn, maar wel proportioneel moeten blijven. Universitair hoofddocent demonstratierecht Berend Roorda verwees donderdag in de Tweede Kamer naar een eerdere uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Daarin werd in een vergelijkbare Litouwse zaak gesteld dat het blokkeren van wegen wel degelijk onder het demonstratierecht valt. Volgens Roorda kan een burgemeester echter wel gerechtvaardigde beperkingen stellen in het kader van de volksgezondheid, vrees voor wanordelijkheden om verkeersbelangen.

Hoe ver mag de politie gaan?

Deze uitspraken zijn relevant in aanloop naar de aangekondigde A12-blokkade van klimaatactivisten van Extinction Rebellion, die de snelweg bij het Tweede Kamergebouw vanaf zaterdag dagelijks willen gaan blokkeren. Rechters hebben uitgemaakt dat actievoerders bij vreedzame demonstraties geen straf meer krijgen opgelegd als zij zijn aangehouden en weggevoerd. Het Openbaar Ministerie heeft daarop Van Zanen laten weten dat er in deze situaties geen vervolging zal plaatsvinden.

Om deze demonstraties op de A12 te kunnen faciliteren worden zaterdag duizenden agenten ingezet. Panelleden vinden in meerderheid dat de politie bij deze en andere demonstraties in principe pro-actief moet optreden om wanordelijkheden te voorkomen.

Zo vindt 57 procent dat al moet worden ingegrepen zodra er alleen al sprake is van een potentiële dreiging, zoals zichtbaar wapenbezit, maskers om identificatie te voorkomen, of verbaal geweld en intimidatie. 25 procent wil pas ingrijpen zodra de openbare orde verstoord wordt door bijvoorbeeld ernstige geluidsoverlast, verkeersblokkades, of kleinere vormen van vernieling.

13 procent vindt echter dat de politie wat terughoudender moet optreden en pas in actie moet komen zodra er echt schade aan eigendommen plaatsvindt, zoals het vernielen van auto's of vandalisme aan gebouwen, en 3 procent vindt dat de politie pas in actie mag komen bij levensgevaarlijke situaties zoals wanneer er fysiek geweld tegen personen wordt gebruikt.

Ongelijke behandeling

Hoewel het demonstratierecht voor iedereen gelijkmatig zou moeten gelden, hebben de afgelopen jaren demonstranten uit verschillende kampen aangegeven dat juist zij zwaarder werden aangepakt dan anderen. Zo werd kritiek geuit op het politieoptreden vorig jaar bij Heerenveen, waarbij een agent tijdens een protestactie op een tractor schoot met daarin een jonge boer. Klimaatactivisten vonden zich eerder dit jaar echter onevenredig hard aangepakt doordat verschillende actievoerders al voorafgaand een protest voor opruiing werden opgepakt. En lieten coronademonstranten weten dat zij ook hard werden aangepakt door de politie en Mobiele Eenheid.

Het representatieve panel vindt in meerderheid dat de politie niet per se anders optreedt tegen de ene dan de andere groep activisten. Over het algemeen vinden panelleden dat de politie bij zulke protesten goed afgewogen (27 procent) of juist te zacht (40 procent) te werk gaat.

28 procent van de panelleden vindt echter wel dat de politie de afgelopen jaren soms onevenredig hard optreedt bij sommige demonstraties. Zo vindt 15 procent van het panel dat bij boerenprotesten disproportioneel hard werd opgetreden, 13 procent vond dat het geval bij coronaprotesten. Ook vindt een deel van het panel dat de politie bij demonstraties van klimaatactivisten (11 procent) en Kick Out Zwarte Piet (8 procent) onevenredig hard te werk gaat.