80 jaar na bevrijding nog altijd grote vraag naar 'struikelstenen'

Het is alweer (bijna) tachtig jaar geleden: de dag dat de geallieerden de laatste nazi's uit het bezette Nederlandse gebied verjoegen. Wat daaraan voorafging waren jarenlange genadeloze vervolgingen van Joden, Roma, Sinti, homoseksuelen, mindervaliden, verzetsstrijders en etnische minderheden. De behoefte om hen te herdenken heerst nog altijd sterk onder hun nazaten. Daarom duiken er in Europa steeds meer 'struikelstenen' op: tegeltjes met een plaatje van messing waarin namen van slachtoffers gegraveerd staan, een bijzondere manier om hen te vereeuwigen in ons straatbeeld. Daar schuilt een flink stuk ambacht achter.

De struikelstenen, ofwel Stolpersteine, worden sinds 1992 gemaakt door Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Het project is begonnen in Duitsland, maar inmiddels liggen er struikelstenen in bijna alle Europese landen, waaronder Nederland.

Alles met de hand

Sinds 2021 vindt de productie van deze struikelstenen niet enkel meer plaats in Duitsland. In de achtertuin van het Goethe-Institut, pal naast de Amsterdamse Herengracht, staat een werkplaats waar vijf stenenmakers vijf dagen per week volledig handmatig struikelstenen maken. Vanuit de hele Benelux stromen er aanvragen binnen, zo'n tachtig per maand.

Stichting Stolpersteine, die de aanvragen in behandeling neemt en de productie van de gedenkstenen overziet, werkt nauw samen met meesterbrein Demnig. Voor hem is het van groot belang dat de stenen nog altijd met de hand worden gemaakt. "We zijn juist tegen automatisering en mechanisering", vertelt Timo van Barneveld, interim-directeur van de stichting. "Op die wijze werden mensen tijdens de holocaust namelijk ook om het leven gebracht."

3390e steen in Amsterdam

Voor aanvragen in de gemeenten Amsterdam, Utrecht, Amstelveen en omstreken, faciliteert de stichting ook in het plaatsen van de steentjes. "Aanvragen uit de rest van de Benelux worden wel bij ons geproduceerd, maar we zijn niet betrokken bij het historisch onderzoek of de plaatsing van de steen in kwestie", vertelt Van Barneveld. "De vraag voor Amsterdam is heel groot, vandaag wordt daar de 3390ste Stolperstein geplaatst." Daarmee staat Amsterdam op de derde plaats met de meeste struikelstenen, alleen in Berlijn (10.000) en Hamburg (8000) liggen er meer.

Bij de plaatsing van die 3390e steen, dit keer in de Amsterdamse Boterdiepstraat, is Hart van Nederland van de partij. Ook namen wij een kijkje bij de werkplaats, waar toegewijde stenenmakers tientallen stenen per week produceren. Één van hen, Michael Heemskerk, kwam op een bijzondere wijze in aanraking met het vak. Bekijk het allemaal in bovenstaande video.