Nieuwe regels sigaretten en vapes veelvuldig omzeild: zo doen mensen dat

In 2024 zijn en gaan er een hoop nieuwe regels van kracht om roken minder aantrekkelijk te maken. De vraag is echter hoe effectief die gaan zijn: uit representatief onderzoek onder 2.053 mensen van het Hart van Nederland-panel blijken slechts weinigen zich hierdoor te laten stoppen. Sterker nog, het zet een groot aantal mensen aan om de regels op onderstaande manieren te omzeilen of zelfs illegaal hun producten te kopen.

Er mogen vanaf nu geen vapes met een smaakje meer verkocht worden, en vanaf april gaat de prijs voor een pakje sigaretten naar ongeveer 11,10 euro. Daarnaast mogen vanaf 1 juli 2024 geen tabak en e-sigaretten meer verkocht worden in de supermarkt.

We vroegen aan de rokers binnen het panel in hoeverre de maatregelen iets van impact heeft op hun rookgedrag. Voor 75 procent is dat niet het geval, voor slechts 22 procent wel. Zo zegt 3 procent nu vaker minder ongezonde alternatieven te gaan nemen, zegt 10 procent minder te gaan roken en gaat 9 procent helemaal stoppen. In sommige gevallen is dat een financiële noodzaak: "Ik word straks stuk armer en hou minder leefgeld over vanuit bewindvoering door de overbetutteling van deze regering", reageert een respondent.

Weinig steun

Ook de steun voor de maatregelen ligt laag onder de rokers: slechts 29 procent van hen is het er geheel of gedeeltelijk mee eens. Onder shagrokers ligt de steun met 21 procent het laagst, van de vapers steunt 24 procent de maatregelen, en onder sigarettenrokers ligt de steun zelfs iets hoger dan gemiddeld: 31 procent.

Dat wil niet zeggen dat deze panelleden verstokte rokers zijn, zo ligt het percentage dat wil stoppen (32 procent) of minderen (18 procent) een stuk hoger dan het deel dat voor de maatregelen is. Ook al zijn de maatregelen bedoeld om mensen daartoe over te halen, wil een groot deel van de rokers, ook al willen ze stoppen, dit dus niet op deze manier opgedrongen krijgen. "De betutteling irriteert mateloos", aldus een andere roker.

Illegaal halen

Mensen die een vape met een smaakje willen kopen moeten vanaf nu naar België of Duitsland. In Nederland mogen ze niet meer verkocht worden. Een groot aantal vape-winkels zijn verhuisd naar de Belgische grens. Dat zal ze geen windeieren leggen: 54 procent van de vapers geeft aan door de gewijzigde regels te overwegen nu vaker hun smaakjes over de grens te gaan kopen.

Na rondgang van Hart van Nederland blijken een aantal vape-winkels tóch door te zijn gegaan met de verkoop. Een winkel heeft in de dagen voor de jaarwisseling hun klanten een kaartje meegegeven waar ze via een nieuw gebouwde website online alsnog illegaal vapes met een smaakje kunnen kopen, zo laten ze weten aan Hart van Nederland. Deze worden achter de balie apart gelegd en kunnen mensen dan in de winkel ophalen. 30 procent van de vapers zegt dit mogelijk te willen doen.

Verkoop naast de supermarkt

Je sigaretje halen kan al niet meer bij de Albert Heijn. Bij deze supermarkt is het niet meer mogelijk om tabak en alle aanverwante artikelen te kopen. Kijk alsnog niet raar op als je tóch nog een sigaretje kan kopen bij die van jou om de hoek. Bij de franchise filialen van de super mogen ze zelf bepalen of ze nu al stoppen met de verkoop of wachten tot 1 juli om het te doen.

Sommige supermarkteigenaren hebben een soort 'maas in de wet' gevonden om alsnog tabak te kunnen verkopen. Zo ook Annie Harmsen uit het Gelderse Eibergen. Zij hebben in 2022 een tabakszaak geopend aan de overkant van de straat. "We willen roken niet stimuleren", vertelt Annie eerder aan Hart van Nederland. "We vinden het wel belangrijk dat mensen een gezonde levensstijl hebben. Maar aan de andere kant zijn er nog veel volwassen die nog roken. Zij hebben een behoefte die ingevuld moet worden."

Annie is niet de enige die zo'n verkooppunt is gestart. Volgens anti-rookorganisaties zijn er in 2023 tientallen verkooppunten bijgekomen en daar zijn ze niet bepaald blij mee. "We weten uit onderzoek dat hoe minder verkooppunten, hoe minder kinderen er zullen beginnen met roken", vertelt Annabel Schipper van KWF Kankerbestrijding.

Deze beweging dat er allerlei shops geopend worden, is daarom niet wenselijk volgens Schippers. Annie denkt daar anders over. Zij is bang dat klanten naar andere plaatsen zullen gaan om hun boodschappen te doen.