Onderzoeksraad: Nederland was slecht voorbereid op coronacrisis, te weinig aandacht voor ouderen

Nederland was niet goed voorbereid op een langdurige, landelijke gezondheidscrisis. Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) in het eerste onderzoeksrapport over de aanpak voor de coronacrisis in ons land. Zo was er te weinig aandacht voor kwetsbare ouderen en de maatschappelijke gevolgen van de strenge coronamaatregelen.

Verbeteringen van de crisisaanpak zijn noodzakelijk, aldus OVV-voorzitter Jeroen Dijsselbloem. Nederland bleek kwetsbaar, zo werd er te weinig rekening gehouden met de onzekerheid die er zeker in de eerste maanden was rond het coronavirus. De gevolgen waren vooral te zien in de Nederlandse verpleeghuizen.

'Bezoekverbod verpleeghuizen had grote psychische impact'

De OVV spreekt in het strenge rapport over een 'stille ramp' die zich heeft voltrokken in de verpleeghuizen. De raad schrijft dat geluiden vanuit de instellingen "onvoldoende door kwamen", met ernstige gevolgen. "Zo waren in het begin de beschermingsmiddelen vooral voor ziekenhuizen en de acute zorg beschikbaar en niet voor de verpleeghuizen." Het gaat hier bijvoorbeeld om mondkapjes en handschoenen.

Toen eenmaal duidelijk werd hoe ernstig de situatie was, stelde het kabinet op verzoek van de sector een bezoekverbod in. Tijdens de eerste paar maanden van de crisis werden ouderen uit voorzorg geïsoleerd, bezoek was niet welkom en het contact met medewerkers werd beperkt. Veel mensen probeerden via een hoogwerker of op andere wijze toch contact te krijgen met hun man/vader/opa of vrouw/moeder/oma.

"Dit had een grote sociale en psychische impact, door eenzaamheid en doordat familieleden bijvoorbeeld niet altijd afscheid konden nemen van hun naasten", aldus de OVV.

Maatschappelijke gevolgen

Naast ouderen was er ook weinig tot geen aandacht voor de maatschappelijke gevolgen van de maatregelen. Die waren "ondergeschikt aan het onder controle krijgen van het virus", constateert de Raad.

Volgens de OVV had de overheid "geen passend antwoord op het toenemend ongenoegen over maatschappelijke thema’s als oplopende leerachterstanden, toenemende eenzaamheid, knellende grondrechten, uitgestelde zorg en afgenomen kwaliteit van leven in zorgcentra". Die gevolgen zorgden ervoor dat de maatregelen langzaam maar zeker minder steun kregen.

Rol van Van Dissel onder de loep

Naast de tekortkomingen is er door de OVV ook gekeken naar de rol van adviseurs en beleidsmakers. Zo hadden het Outbreak Management Team (OMT) en het toenmalige kabinet (Rutte III) vooral oog voor het bestrijden van het coronavirus. Dat perspectief bleef dominant en dat komt doordat RIVM-baas Jaap van Dissel "in vrijwel alle crisisteams aanwezig was", concludeert de OVV. Volgens de raad maakte "de dominantie van dit perspectief het moeilijker voor adviseurs en besluitvormers om breder te kijken dan het thema infectieziekten".

Ook concludeert het OVV dat Van Dissel het vertrouwen van de bevolking in het coronabeleid van de overheid heeft "ondermijnd" door openlijk te twijfelen aan het nut van mondkapjes.

Hij vond dat mondkapjes konden leiden tot schijnveiligheid. Mensen zouden met mondkapjes op lakser kunnen kunnen worden met andere voorzorgsmaatregelen, zoals handen wassen, afstand houden en thuisblijven bij klachten, was zijn gedachte.

'Te weinig gekeken naar samenhang tussen onderwerpen'

De toenmalige coronaminister Hugo de Jonge heeft het rapport in mogen zien en trekt de conclusies van de Raad in twijfel. Zo vindt De Jonge dat er in het rapport te weinig gekeken naar de 'samenhang tussen bepaalde onderwerpen'.

Volgens De Jonge was het onvermijdelijk dat in het onderzoek is gekeken naar losse deelonderwerpen, maar is de totale context daardoor niet goed in beeld gekomen. Zo werden algemene coronamaatregelen ook genomen om de kwetsbare mensen die in verpleeghuizen wonen te beschermen. "Dit werpt ook een ander licht op de conclusie dat de situatie in verpleeghuizen onvoldoende aandacht kreeg, nog afgezien van het feit dat juist vroeg in de crisis is besloten tot het bezoekverbod, een van de meest ingrijpende maatregelen tijdens de gehele coronacrisis."

De Jonge verzet zich ook tegen het idee dat Nederland begin 2020 niet goed was voorbereid op een pandemie. "Op dat moment werden ernst en impact van infectieziektes wel degelijk op hun waarde geschat op basis van de toenmalige (wetenschappelijke) kennis."

Hart van Nederland / ANP