'Geschrokken van overheidsfinanciën': excuus van Omtzigt of moeten we ons zorgen maken?

NSC-voorman Pieter Omtzigt maakte dinsdagavond bekend dat de partij voorlopig stopt met de formatiegesprekken. De reden? Brieven over de schijnbaar belabberde staat van onze overheidsfinanciën. Onzin, volgens andere politici en politiek analisten. Maar wat moeten wij hieruit opmaken? Moeten we ons zorgen maken over onze staatsportemonnee of steekt de vork anders in de steel?

In een brief aan NSC-leden die Omtzigt ook op X plaatste, legt hij uit dat de partij aan de ministeries heeft gevraagd om de mogelijke financiële tegenvallers en risico's op papier te zetten. "Door het lezen van de brieven is NSC zeer geschrokken", schrijft hij. De partij ziet niet langer voor zich hoe ze de kiezer kunnen helpen.

'Geen valse beloftes'

"NSC wil onder geen enkel beding beloftes maken aan Nederlanders waarvan zij van tevoren weet dat dit loze beloftes zijn die de komende kabinetsperiode niet waargemaakt kunnen worden. Bestaanszekerheid bouw je niet met luchtkastelen." Geert Wilders (PVV), Dilan Yeşilgöz (VVD) en Caroline van der Plas (BBB) zijn verbaasd.

En achterdochtig. Want we wisten toch allang dat er grote bezuinigingen moeten komen? Al voor de verkiezingen liet een studiegroep van ambtenaren weten dat er 17 miljard euro bezuinigd moet gaan worden óf dat hetzelfde bedrag aan extra inkomsten moet binnenkomen bij de overheid. Partijen hoeven zich trouwens niets aan te trekken van dit advies.

Wat er allemaal is besproken tijdens de formatie weten we niet. Wel is het duidelijk dat de zowel de PVV als de BBB zich hard maakten voor het afschaffen van het eigen risico, een plan waar een prijskaartje van zo'n 6 miljard hangt. Ook willen zij meer lastenverlichtingen doorvoeren met plannen die oplopen tot 10 miljard. Iets wat niet echt strijkt met de oproep om juist te gaan bezuinigen. De NSC en de VVD hechtten meer waarde aan een deugdelijk begrotingsbeleid.

Rekening houden met oorlog en natuurrampen

Dus is Pieter Omtzigt écht geschrokken van de financiële situatie en staat er iets in de brieven, beschermd onder het staatsgeheim, wat wij niet weten? En als dat niet zo is, wat is dan de echte reden dat hij zich plotseling terugtrekt? Het kan zijn het er onnodig negatief beeld is geschetst waardoor Omtzigt zo is geschrokken.

Verslaggever Sam Hagens stond klaar om Omtzigt na Humberto vragen te stellen, maar daar was de politicus niet van gediend:

0:34

ZIEN: Omtzigt ontwijkt vragen over laten klappen formatie

Zo laten meerdere bronnen op verschillende ministeries aan het ANP weten dat de gehele formatietafel een zeer vertekend en onnodig beeld van de overheidsfinanciën kreeg.

De formerende partijen vroegen de verschillende ministeries om mogelijke onverwachte kostenposten van 500 miljoen of meer door te geven, dat is gebruikelijk bij formaties. Daarin zijn ook mogelijk gitzwarte scenario's opgenomen zoals een nieuwe oorlogen, natuurrampen en rechtszaken die de Nederlandse overheid mogelijk gaat verliezen. Om mogelijke meevallers heeft informateur Ronald Plasterk niet gevraagd.

Onnodig negatief beeld geschetst

Ministeries moesten die lijsten inleveren bij het ministerie van demissionair premier Mark Rutte. Van deze "enigszins waarschijnlijke" tegenslagen hebben ministeries desgevraagd niet alleen de omvang opgeschreven, maar ook het risico dat deze zich daadwerkelijk zullen voordoen.

Via Algemene Zaken zijn de brieven tussen 23 en 30 januari bij de formateur gekomen. Normaal gesproken komt het ministerie van Financiën met een optelsom met kanttekening over die stukken, maar die ontbrak er dit keer waardoor er een onvolledig en onnodig negatief beeld naar voren is gekomen, stellen betrokkenen.

De optelsom van mogelijke tegenvallers geeft geen realistisch beeld waar de formerende partijen conclusies aan kunnen verbinden over de staat van de overheidsfinanciën, zo valt te horen. Niet iedere potentiële strop voor de staatskas zal zich ook echt voordoen. Het beeld dat het land er financieel veel slechter voorstaat dan gedacht, wordt dan ook niet herkend.

Excuus

Omtzigt zegt dat zijn partij daar dusdanig van is geschrokken dat het zijn beeld op de kabinetsformatie heeft veranderd. "NSC stelt vast dat we sinds vandaag met andere financiële verwachtingen voor de komende jaren zitten", schreef de partijleider dinsdag in een brief aan leden.

Maar of dat de echte reden is dat Omtzigt is weggelopen van de formatietafel is het onderwerp van speculatie. Bij radiotalkshow Spraakmakers speculeren hoofdredacteur van Vrij Nederland Wald Wijndelts en Nynke de Zoeten, politiek verslaggever bij Nieuwsuur, dat NSC nooit samen met de PVV wilde regeren. "Hij moeten hebben gedacht: dat met de grondwet is afgehecht, shit, wat nu?"

De Zoeten vindt de vluchtstrategie ook passen bij Omtzigt. "Hij is een man van de procedures en de stukken die niet openbaar zijn geworden. Die heeft hij nu gekozen omdat hij geen andere uitweg meer zag."

In deze video legt Hart van Nederland uit wat er staat te gebeuren nu deze ronde van de formatie is mislukt:

0:50

Hart van Nederland legt uit: wat als de formatie mislukt?

Achtergehouden

Ook legt Omtzigt een fikse beschuldiging neer bij informateur Plasterk. Volgens NSC had Plasterk die brieven al ruim een week geleden hebben ontvangen en achtergehouden. De partij zegt de brieven met overheidsfinanciën pas dinsdag te hebben ontvangen "na aandringen" van de partij.

Maar daar is "geen sprake van", volgens Plasterk. Ook zegt hij dat het niets had uitgemaakt als de brieven wel eerder hadden gekregen. Er was namelijk ook overleg nodig omdat het over vertrouwelijke informatie ging die besproken zou worden aan de formatietafel.

Omtzigts gesprekspartners roepen hem ter verantwoording. Ze willen dat hij naar het laatste gesprek met Plasterk komt woensdagavond om zijn besluit uit te leggen. Maar of hij dat zal doen, is nog maar de vraag.