Nederland dacht 'onmisbaar' te zijn in Nederlands-Indië

De resultaten van het onderzoek Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950 worden donderdag gepresenteerd. Woensdagavond lekte een deel al uit. Uit het onderzoek blijkt dat Nederlandse politici, ambtenaren, legerleiding en rechters afwisten van het extreme geweld in Nederlands-Indië dat gebruikt werd om de lokale bevolking te onderdrukken.

Het onderzoek beslaat de periode vanaf de proclamatie van de Republiek Indonesië door Soekarno op 17 augustus 1945 tot en met 1949, het jaar waarin Nederland op 27 december uiteindelijk de soevereiniteitsoverdracht tekende. Het onderzoeksprogramma bestond uit acht delen en betrof aard, oorzaken en impact van het Nederlandse geweld.

Groeiende aandacht

Gesprekken over Nederlands-Indië liggen altijd gevoelig in ons land. Een en ander leidde tot de publicatie van de zogenoemde Excessennota, waarin gesteld werd dat er wel enkele excessen waren geweest, maar geen systematische wreedheid.

De afgelopen jaren is de aandacht voor de gebeurtenissen gegroeid door onder meer rechtszaken tegen de Nederlandse staat van nabestaanden van slachtoffers aan Indonesische zijde en nieuw (journalistiek) onderzoek.

Nederlandse superioriteit

De Nederlandse Staat dacht onmisbaar te zijn in Indonesië. Volgens het onderzoek naar de dekolonisatie blijkt dat "het overgrote deel van de verantwoordelijken aan Nederlandse kant - politici, officieren, ambtenaren, rechters en andere betrokkenen - wel degelijk kennis had of kon hebben van het stelselmatig gebruik van extreem geweld, maar in gezamenlijkheid bereid was dit te tolereren, te rechtvaardigen, te verhullen en onbestraft te laten."

Dit alles diende namelijk een hoger doel "om de oorlog tegen de Republiek Indonesië te winnen en zelf de regie te voeren over het proces van dekolonisatie." Op alle niveaus was er bereidheid de geschreven en ongeschreven rechtsregels en het eigen rechtsgevoel opzij te zetten, zeggen de wetenschappers van het onderzoek Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950.

Het besluit tot militaire herbezetting van voormalig Nederlands-Indië was al in de Tweede Wereldoorlog genomen. Het doel van Nederland bleef de toekomst van Indonesië te bepalen. De macht van de Republiek moest koste wat kost gebroken worden. De brede onafhankelijkheidswens van de Indonesische bevolking werd daarbij onderschat. Nederland schilderde de Republiek af als een Japans maaksel, dat zou instorten zodra het Nederlandse gezag en het leger waren teruggekeerd.

Teleurstelling bij Veteranen

Er wordt verwacht dat de uitkomsten veel los zullen maken bij betrokkenen. Het Veteranen Platform, dat zich de spreekbuis noemt van alle Nederlandse veteranen en hun relaties, is teleurgesteld. "De dekolonisatieperiode is te nadrukkelijk onderzocht vanuit de hedendaagse normen, waarden en ethische overwegingen. Helaas worden meer dan 200.000 veteranen impliciet weggezet als extreme geweldplegers en worden zij en hun nabestaanden geschoffeerd en gestigmatiseerd."

Het onderzoek is met subsidie en onderzoekskaders van de overheid uitgevoerd door het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.

ANP