Van winst BBB en PVV tot vertrek Rutte: het bewogen politieke jaar in beeld

Met de jaarwisseling in het vooruitzicht komt er ook een eind aan een politiek bewogen jaar. Van de Provinciale Statenverkiezingen, waarbij BBB in alle provincies de grootste partij werd, tot de val van het kabinet en het, voor veel mensen onverwachte, einde van het tijdperk Rutte. Of de monsterzege van de PVV.

In dit jaaroverzicht zetten we de opvallendste momenten nog één keer op een (chronologisch) rijtje. 

Enquêtecommissie kiest volledig partij voor de Groningers

In februari is het zo ver voor de Groningers. Lang en vol spanning hebben zij gewacht op het rapport van de enquêtecommissie die onderzoek deed naar de aardgaswinning in de provincie. De vreugde is dan ook groot als de commissie op 24 februari volledig partij kiest voor de Groningers.

De belangen van Groningers zijn structureel genegeerd bij de gaswinning. Daarom heeft Nederland een ereschuld aan Groningen, oordeelt de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen in haar 1959 pagina’s dikke eindrapport.

'Grootste demonstratie ooit'

In februari kondigen de boeren van Farmers Defence Force de ‘grootste demonstratie ooit’ aan. Op 11 maart komen ze samen met de toeslagenouders en klimaatdemonstraten naar Den Haag om de politiek "eens flink wakker te schudden". Waar de boeren normaal naar het Malieveld in Den Haag gaan, moesten ze dit keer uitwijken naar het Zuiderpark in verband met een grote hardloopwedstrijd in het centrum.

Er kwamen duizenden mensen af op de demonstratie tegen het landelijke stikstofbeleid. Veel mensen hadden omgekeerde Nederlandse vlaggen bij zich en droegen rode boerenzakdoeken en hartjesballonnen. De betogers werden onder meer toegesproken door PVV-leider Wilders en Forum voor Democratie-voorman Baudet. Vanaf 16.30 uur keerden de demonstranten weer huiswaarts. 

2:11

Provinciale Staten uitgelegd: dit betekent jouw stem op 15 maart

BBB in alle provincies de grootste 

Dit jaar gingen we niet één, maar twee keer naar de stembus. Naast de landelijke verkiezingen op 22 november stemden we in maart nog voor de Provinciale Staten. GroenLinks-PvdA vormde hier voor het eerst een verenigd links blok tegen de rechtse partijen.

De samenvoeging leverde een hoop stemmen op, maar niet genoeg. BBB, die als nieuwkomer meedeed aan de verkiezingen, werd tot verbazing in alle provincies de grootste partij. Vele proteststemmers kozen voor de partij van Caroline van der Plas, tot grote vreugde en ongeloof bij haar op de uitslagenavond.

De Nacht van Ockenburgh

Op 17 mei komen het kabinet en boerenorganisaties na veel gesprekken samen op landgoed Villa Ockenburgh in Den Haag om te komen tot een landbouwakkoord. Sinds december onderhandelt landbouwminister Adema al met de boeren, maar de onderhandelingen verlopen moeizaam.

Het akkoord moet de boeren weer perspectief bieden. Na een overleg van bijna 24 uur komen de boerenorganisaties, Adema en premier Rutte, om beurten naar buiten. Het is het kabinet en de boerenorganisaties niet gelukt om tot een landbouwakkoord te komen. "Wel zijn we verder gekomen, maar we zijn er nog niet", zei Adema erover. 

FDF met trekkers naar Den Haag

Ook in juni een groot boerenprotest in Den Haag, dit keer rondom het landbouwdebat. Boerenbeweging Farmers Defence Force wilde 29 juni bij de Tweede Kamer demonstreren, maar de gemeente gaf een noodbevel af en de boeren werden naar het Malieveld gestuurd.

Val kabinet

Na dagen van crisis overleggen op het Binnenhof valt op vrijdagavond 7 juli Kabinet-Rutte IV. De VVD, CDA, D66 en ChristenUnie werden het niet eens over maatregelen om het aantal asielzoekers in het land te beperken. Met als gevolg dat het kabinet van premier Mark Rutte is gevallen. Hoe kon het zover komen?

0:55

Nederland reageert op val van kabinet-Rutte IV

De asielproblematiek was al langere tijd een splijtzwam in de coalitie. De oorlog in Oekraïne leidde tot een grote stroom aan migranten, en dat kwam vorig jaar bovenop de hoge stroom asielzoekers uit de rest van de wereld. Het leidde tot lange rijen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel en de roep om crisisnoodopvangen. De kwestie was zelfs zo precair dat premier Mark Rutte aanschoof bij de gesprekken, evenals de drie vicepremiers.

Rutte kondigt aan te stoppen 

Maandag 10 juli debatteerde de Tweede Kamer over de val van het kabinet. Nog voor het debat van start ging kondigde Rutte aan wat maar weinigen zagen aankomen: "Er is de afgelopen dagen gespeculeerd over wat mij zou motiveren", zegt Rutte, verwijzend naar de ruzie in de coalitie over het asielbeleid die hij persoonlijk op de spits zou hebben gedreven. "Het enige antwoord is: Nederland. Mijn positie is daaraan is volstrekt ondergeschikt."

Rutte zei dat hij na de val van het kabinet is gaan nadenken over de vraag of hij nog door wilde als lijsttrekker. Zaterdagochtend kwam hij in een "epifaan moment" tot de conclusie dat dit "het goede moment was om het stokje door te geven". Rutte heeft er 13 jaar opzitten als premier en 17 jaar als politiek leider van de VVD. Als onderwerp dat hem in al die jaren het meest is bijgebleven, noemt hij zonder aarzelen de ramp met vlucht MH17.

GroenLinks en PvdA voegen ook landelijk samen tot één fractie

Naast de VVD, waar Rutte aankondigde niet door te gaan als lijsttrekker, broeden ook de andere partijen op hun strategie voor de verkiezingen. Zo ook GroenLinks en PvdA, die in de provincies al als één lijst doorgaan. In juli hielden ze een ledenreferendum om te stemmen over het samenvoegen van de landelijke fractie. Op 17 juli maakten ze de uitslag bekend, en beide fracties stemden met een ruime meerderheid voor het voorstel.

Een maand later op 22 augustus stemde 91,8 procent van de leden op Frans Timmermans als lijsttrekker van de partij. 

Omtzigt komt met eigen partij

Het begon bij de woorden "Omtzigt functie elders", die leesbaar waren op een foto van Kajsa Ollongren bij de formatie in 2021. De woorden kwamen als een klap binnen bij toen nog CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, die zich niet veel later afsplitste van de partij.

Als eenmansfractie ging hij gestaag verder, tot de val van het kabinet. Toen richten alle ogen zich op hem: komt Omtzigt met een eigen partij? Op 19 augustus is hij eruit, met de partij Nieuw Sociaal Contract doet Pieter Omtzigt mee aan de verkiezingen in november. Vanaf dat moment begon de race om de net geboren partij klaar te stomen voor de verkiezingen. 

Rutte in de verhoorbank

In september gingen de openbare verhoren van de enquêtecommissie Fraudebeleid en dienstverlening van start. Op de eerste dag werden gedupeerden van het toeslagenschandaal Jurgen Deceuninck en Gerda Deceuninck-Eijbrink verhoord. Tot op de dag van vandaag heeft het ingrijpende gevolgen op hun leven. De kinderen van Jurgen en Gerda wonen nog altijd niet thuis en hoewel allang erkend is dat zij geen fraudeurs zijn, worden zij door bijvoorbeeld hun autoverzekeraar nog steeds zo behandeld.

Een dag later nam ook premier Mark Rutte plaats in de verhoorbank. Dit in zijn rol als staatssecretaris van Sociale Zaken in de eerste twee kabinetten Balkenende van 2002 tot 2004. Later schoof Rutte ook nog aan in zijn rol als premier. 

Integriteitsmeldingen tegen Esther Ouwehand

In september begon ook de onrust bij Partij voor de Dieren. Het partijbestuur deed meldingen over integriteitsschending door partijleider Esther Ouwehand. Wat die precies inhielden was onduidelijk. Wel was duidelijk dat er al langer sprake was van een conflict tussen Ouwehand en het partijbestuur.

Eind september maakte Ouwehand op het partijcongres van de Partij voor de Dieren in Den Bosch bekend 'tijdelijk' terug te treden als lijsttrekker. Kort daarvoor had het overgrote deel van de aanwezige leden juist aangegeven haar te steunen: 96,3 procent. Eind september trad het partijbestuur af en keerde Ouwehand terug als partijleider. Uit eigen onderzoek van de partij bleek dat zij geen integriteitsschendingen had begaan.

Marathondemonstratie Extinction Rebellion

Klimaatactivisten van Extinction Rebellion bezetten vanaf 9 september dagelijks de Utrechtsebaan in Den Haag. Ze zaten hier uit protest tegen de fossiele subsidie van de overheid. Dagelijks werden waterkanonnen en veel politieagenten ingezet om de snelweg weer vrij te maken voor automobilisten.

Na 27 dagen op rij de A12 te hebben geblokkeerd, kwam er een eind aan de blokkades. Dat kwam door een motie die werd ingediend door Tweede Kamerleden Suzanne Kröger (GroenLinks) en Raoul Boucke (D66). Die riep op tot een afbouwplan voor fossiele subsidies. Doordat de motie een meerderheid van de stemmen kreeg van de Kamer was er volgens Extinction Rebellion voldoende vooruitzicht om te stoppen.

Monsterzege PVV

De Tweede Kamerverkiezingen zitten waarschijnlijk nog vers in het geheugen. Op 22 november gingen we massaal naar de stembus om onze stem uit te brengen voor de Tweede Kamer. Na drie weken campagne en een reeks van radio en televisie debatten was het zover.

1:08

Wilders spreekt dag na monsterzege PVV-fractie toe

De ogen waren gericht op vier partijen: VVD, PVV, GL-PvdA en NSC. In de campagne zakte BBB al verder weg in de peilingen. Ook Omtzigts NSC dat lang bovenaan stond was inmiddels al verder weggezakt. De lange onduidelijkheid over onder andere het premierschap zorgde voor verlies aan populariteit. 

Uiteindelijk was het PVV die de monsterzege boekte. Uit de eerste exitpollbleek de partij van Geert Wilders op 35 zetels te staan. GL-PvdA stond op 25, de VVD op 24, NSC op 20, D66 op 10 en BBB slechts op 7 zetels. Het feest barstte los in Cafe ‘t Seepaardje in Scheveningen waar de PVV haar uitslagenavond vierde. Na de exitpoll kwam ook Wilders hierheen om zijn partijgenoten en de pers toe te spreken. De volgende dag was bekend dat de partij zelfs 37 zetels had gewonnen, tijd voor taart met de fractie in de Tweede Kamer.

Formatie

Op vrijdag 24 november, twee dagen na de verkiezingen, kwamen alle partijleiders samen om te stemmen over de verkenner, aangedragen door Geert Wilders. Deze zou vervolgens de formatie officieel aftrappen met de verkenningsfase. Al schudde VVD-leider Yesilgöz de boel op, nog voordat de bijeenkomst met de andere partijleiders was begonnen. In een statement gaf zij aan niet in een kabinet met de PVV te stappen, maar hooguit een kabinet van Wilders te gedogen. Een onaangename verrassing voor onder andere Wilders, Omtzigt en Van der Plas.

Inmiddels is de verkenningsfase afgerond. Op 11 december presenteerde verkenner Ronald Plasterk zijn eindrapport, waarin hij concludeerde dat het tijd is om met PVV, VVD, NSC en BBB om tafel te gaan zitten. Die gesprekken, onder leiding van een informateur, zullen volgens hem allereerst moeten gaan over de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat. Daarna kan worden doorgepraat over andere belangrijke thema’s.

Een nieuwe politieke start

Na de val van het kabinet vertrekken veel prominenten uit de politiek. Niet alleen Mark Rutte stopt, maar ook Hugo de Jonge, Sigrid Kaag, Sylvana Simons en nog vele anderen. Al kondigden zij dit allemaal aan voor de verkiezingen op 22 november. Bij Lilian Marijnissen liep het anders.

Na het zesde verlies op rij voor de SP kwam haar rol als partijleider onder vuur te staan. Op 6 december werd ze nog opnieuw beëdigd tot Kamerlid, een week later kon ze alweer afscheid nemen. Op 12 december verliet Marijnissen officieel de politiek en droeg het stokje over aan Jimmy Dijk. 

Wat heeft 2024 voor ons in petto?