Zijn lijstduwers kiezersbedrog? 'Het is democratisch spelbederf'

Lijstduwers zijn een vrij nieuw fenomeen. Pas sinds eind vorige eeuw worden politici die onderaan de lijst staan zo genoemd. Maar wat doen lijstduwers precies? En is het wel ethisch verantwoord?

"Als kiezer verwacht je dat alle mensen waarop je kan stemmen de Kamer in willen", zegt politicoloog Joop van Holsteijn van de Universiteit Leiden. "Sommige partijen verpesten het. Dat is democratisch spelbederf."

Geschiedenis

Vroeger stemden verreweg de meeste mensen op de lijsttrekker, maar langzamerhand is de aandacht wat naar beneden gegleden. "Tegenwoordig stemt bijna 30 procent van de kiezers op een andere kandidaat", duidt Van Holsteijn. Lijstduwers vormen een deel van die andere kandidaten, maar slechts een heel klein deel, vertelt hij.

Wel was het daarvoor ook al een fenomeen, zegt politicoloog Marcel Wissenburg van de Radboud Universiteit Nijmegen. Alleen was het toen nog niet zo uitgesproken. "Het werd eerst ervaren als belediging", aldus Wissenburg.

Een andere verandering is te vinden bij het controleren van stemmen. Dat wordt strenger:

0:42

'Meer controles bij tellen van stemmen om twijfels weg te nemen'

De dag van vandaag

"Wij doen niet aan lijstduwers", zegt een woordvoerder van Volt tegen Hart van Nederland. "Iedereen die bij ons op de lijst staat kan en wil de Kamer in." Volgens politiek strateeg Sanneke Nullkes is dit onderdeel van 'Volts invulling voor nieuwe politiek': "Alleen stemmen op wie daadwerkelijk de verantwoordelijkheid wil nemen het volk te vertegenwoordigen."

Volt staat hier vrijwel geheel alleen in. Zeker de grote partijen hebben allemaal een lijstduwer. Wat opvalt, is dat hun achtergronden grotendeels niet overeenkomen.

De VVD heeft Maarten van der Weijden, bijvoorbeeld. Hij gaat nu zijn derde jaar van het lijstduwerschap in. Met zijn grote naamsbekendheid heeft hij al duizenden voorkeurstemmen bij elkaar kunnen sprokkelen. "Ik heb steeds meer overtuiging dat het past", zegt hij. Maar écht de politiek in, dat is niks voor hem.

Symbolisch

Dan heb je ook nog de mensen die een symbolische rol spelen. Xenia Minnaert (PvdD), Frank van de Wolde (GL-PvdA), Faouzi Achbar (DENK), Simon Geleijnse (NSC), en Beatrice de Graaf (CU) zijn hiervan voorbeelden. Zij willen niet de Kamer in, maar willen de stemmer wel herinneren dat ze de partij steunen.

Hans Smolders, lijstduwer van Belang van Nederland, vervult naar eigen zeggen een specifieke rol. "Het is zeer belangrijk dat een van de beste Kamerleden als luis in de pels in de kamer blijft", laat hij weten. Hiermee wijst hij op lijsttrekker Wybren van Haga, die hij 'inhoudelijk ijzersterk' vindt.

De laatste categorie is mensen die in het zonnetje worden gezet voor bewezen diensten. Bijvoorbeeld D66 met Sigrid Kaag. Zij is jarenlang het boegbeeld geweest, en heeft de komende verkiezingen de laatste plek op de lijst als eerbetoon.

(On)verantwoord

"Het is inderdaad kiezersbedrog, hè, als je je op lijst laat zetten zonder intentie zitting te nemen", zegt Wissenburg. Volgens hem is het meer marketing dan politiek, als iemand wel op de lijst staat, maar niet de Kamer in wil. Van Holsteijn hoopt ook dat partijen 'dit soort praktijken niet meer toepassen'.

Nullkes vindt het juist een mooi fenomeen. "Lijstduwers kunnen het verhaal uit Den Haag goed vertalen", zegt ze. Lijstduwers zijn vaak vertrouwde gezichten, en daar stemmen mensen graag op.

"Je moet de kiezer niet onderschatten", zegt lijstduwer Smolders er zelf over. "Mensen vertrouwen mij, ze kennen mijn naam, en ze weten dat ik niet in de Kamer kom. Ze weten ook dat ik niet mijn naam eraan zou hangen als ik vond dat Van Haga slecht presteerde."

Eindstand

Wat de redenen of meningen ook zijn, de realiteit blijft hetzelfde: geen enkele lijstduwer is ooit verkozen bij Kamerverkiezingen. Ook is nog nooit aangetoond dat serieuze aantallen mensen op een partij stemmen om wie er op de laatste plaats staat. Daar zijn Wissenburg, Van Holsteijn en Nullkes het alle drie over eens.