Winterpracht in het bos: dit is het bijzondere 'ijshaar' op boomstammen

Door een hogedrukgebied boven ons land, gevuld met koude en vochtige lucht, was het de afgelopen dagen grijs en kil. Omdat het ook overdag bleef vriezen, was er sprake van de eerste ijsdagen, en dat leverde in de natuur fraaie beelden op. Zogenaamd ‘ijshaar’ was op verschillende plekken te zien.

Door Jordi Huirne

Wie een gezonde winterwandeling maakt, kon afgelopen dagen – en ook dinsdag weer – iets bijzonders tegenkomen. In het bos kun je zomaar een golvende pluk wit ‘haar’ aan een tak zien zitten. Als je het weet te herkennen tenminste, en als je er op tijd bij bent.

Venray, foto: Rob Beckers

IJshaar, haarijs, ‘de baard van Koning Winter’ of baardijs: het ontstaat vanuit de kern van dood loofhout, legt Hart van Nederland-weerman Jordi Huirne uit. In de kern van zo’n afgevallen tak bevindt zich een schimmel. Een schimmel is een levend organisme en heeft, net als andere levende wezens, een stofwisseling. Bij die stofwisseling komt onder andere water vrij. Dit water moet ergens naartoe. In het hout van een tak zitten heel kleine openingetjes – poriën als het ware – en daardoor worden die waterdeeltjes naar buiten geperst.

Als de temperatuur buiten dat hout iets onder nul is, en het waterdeeltje door een te hoge luchtvochtigheid niet kan verdampen, bevriest het in een heel klein ijsklompje. En als er steeds meer waterdeeltjes uit het hout naar buiten komen, ontstaat lang, dun, zijde-achtig ‘haar’ van ijs.

Renkum, foto: Ton de Brabander

Grijs, maar zon komt eraan

Omdat het afgelopen dagen weinig heeft gewaaid, kon gemakkelijk mist en lage bewolking ontstaan in de kern van het hogedrukgebied. En als het hogedrukgebied een week blijft liggen, is het ook een week grijs en kil, met mist die moeizaam of niet oplost.

Omdat het de zwakke winterzon niet lukt om de bewolking op te laten lossen, is het al dagen grijs en blijft de temperatuur flink achter. De weerstations Volkel en Maastricht hebben daardoor al vier ijsdagen op rij achter de rug, waarbij de temperatuur niet boven het vriespunt is gekomen. Dinsdag komt er mogelijk nog een vijfde ijsdag bij.

IJsdag

Ook De Bilt noteerde op 18 en 19 januari een officiële ijsdag. Daarmee kwam er een eind aan de recordlange reeks van ruim twee jaar zonder officiële ijsdagen. In het huidige klimaat valt de eerste ijsdag in De Bilt op 27 december, maar dit was 30 jaar geleden nog op 17 december. IJsdagen komen door de klimaatverandering steeds minder vaak voor. Gemiddeld telt een jaar nog maar zes ijsdagen, maar na 2013 is dat aantal alleen in 2021 nog gehaald.

Omdat het tijdens de mist licht vroor, leverde dat afgelopen dagen regionaal prachtige rijpsituaties op. Hier en daar waren bossen helemaal wit. Soms sneeuwde de mist zelfs uit, terwijl op andere plekken onderkoelde motregen uit de mist werd geperst, met ijzel tot gevolg. Het was dan ook glibberen op de wegen.

Winter voorbij

Deze dinsdag is de laatste koude, kille, maar droge winterdag met temperaturen rond het vriespunt. Woensdag raken we het hogedrukgebied kwijt en neemt een storing het roer over. Het gaat regenen en het wordt nog niet heel veel warmer, met hooguit 3 graden.

Vanaf donderdag trekt de zuidwestenwind aan en wordt het snel zachter. Ook komt er weer beweging in de atmosfeer, en dat betekent dat we op donderdag eindelijk de zon weer gaan zien. Daarna blijft het wisselvallig, maar het is ook vaak droog met soms wat zon. Er staat meer wind, maar het wordt wel zacht, met donderdag al een graad of 6 op de thermometer, en vanaf vrijdag gaan we naar lokaal 10 graden.