Dit weekend een uur langer slapen: 7 vragen en antwoorden over de wintertijd

Dit weekend gaat de wintertijd in. Ieder jaar is het voor veel mensen weer een puzzel: moet de klok nou een uur terug of een uur vooruit? Waarom hebben we überhaupt winter- en zomertijd? En wat zijn de voor- en nadelen ervan? Wij geven antwoord op veel gestelde vragen over de wintertijd.

We kunnen de komende dagen nog genieten van bijna 'zomerse dagen', maar toch gaat de wintertijd zondag in. In de nacht van zaterdag op zondag, om 03.00 uur gaat de klok een uur terug naar 02.00 uur. We kunnen dus een uur langer slapen, feesten of werken.

Naar voren of terug?

Iedereen kent het gesprek met partner, collega's of vrienden wel: gaat de klok dit weekend vooruit of juist achteruit? Een handig ezelsbruggetje: "In het voorjaar gaan de klokken vooruit en in het najaar gaan ze een uur terug." In het Engels zeggen ze "Spring forward", "fall back".

Nachtdienst tijdens de overgang?

Je zult maar net een nachtdienst draaien in het weekend dat de klok een uur teruggezet wordt; dan werk je dus mooi een uur langer. Maar hoewel je effectief een uur langer werkt, gaat dat uur (vaak) niet verloren. Hoe hiermee wordt omgegaan, hangt af van de cao of afspraken binnen je bedrijf. Sommige werkgevers compenseren het extra uur door bijvoorbeeld overuren uit te betalen, terwijl anderen het als onderdeel van de normale nachtdienst beschouwen zonder extra vergoeding.

Waarom in vredesnaam?

Wat is eigenlijk de reden dat we twee keer per jaar aan de klok draaien? Zomertijd, of Daylight Saving Time in het Engels, werd ingevoerd om beter gebruik te maken van het daglicht tijdens de zomermaanden. Het idee is dat als de klok één uur vooruit gaat, het 's avonds langer licht blijft en dat energie kan besparen omdat er minder kunstlicht nodig is.

Tegenstanders van de zomertijd betwijfelen hoeveel energie de aanpassing bespaart. Ook zeggen veel mensen fysiek last te krijgen van de verschuiving, omdat die de biologische klok verstoort. Daarnaast zorgt het verzetten van de klok voor meer aanrijdingen van wild. Dieren zoals reeën, herten en wilde zwijnen moeten wennen aan het ritme van de mens.

Sinds wanneer doen we dat?

Wanneer was de eerste keer dat we de klok gingen verzetten? Voor de eerste keer moeten we ruim honderd jaar terug. Dat was namelijk tijdens de Eerste Wereldoorlog, in het Duitse Keizerrijk. Vanaf 30 april 1916 moesten de klokken in Duitsland en de bezette gebieden een uur vooruit. Nederland, dat toen neutraal was, volgde een dag later. Ook in andere Europese landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, werd de zomertijd toen toegepast. Deze eerste periode van zomertijd duurde tot 1 oktober 1916.

Na beide wereldoorlogen keerde de zomertijd in de jaren zeventig weer terug in Europa. Door de oliecrisis werd energiebesparing belangrijker dan ooit. Landen zoals Spanje en Griekenland gingen in 1974 als eerste weer over op zomertijd. Nederland volgde in 1977, samen met België en Luxemburg. Uiteindelijk deed bijna heel Europa mee, met Andorra als laatste in 1985.

Doet elk land aan zomer- en wintertijd?

Niet in alle landen kennen zomertijd. In landen die bijvoorbeeld dicht bij de evenaar liggen, zijn de dagen in de zomer en winter ongeveer even lang, dan heeft het invoeren van zomertijd geen enkel zin. Om die reden kennen veel Afrikaanse, Aziatische en Zuid-Amerikaanse landen geen zomertijd.

Er zijn ook landen zoals Iran, Egypte en Argentinië, die vroeger wel zomertijd hadden, maar het hebben afgeschaft.

Is het veiliger op de weg?

Hoewel het tijdens de zomertijdmaanden langer licht is, gebeuren er toch vaker dodelijke ongelukken. Uit CBS-cijfers blijkt dat tijdens de zomertijdmaanden de meeste mensen in het verkeer om het leven komen. In augustus 2023 en september 2022 kwamen 88 en 83 mensen respectievelijk om het leven. Ook in 2019 en 2020 vielen de meeste doden in een zomertijdmaand.

Alleen in 2021 vielen de meeste doden in een wintertijdmaand (november). Wel moet gezegd worden dat er in het verkeer natuurlijk meer factoren meespelen. Zo rijden veel mensen tijdens de donkere wintermaanden iets rustiger omdat het dan ook vaak vriest, waardoor harder rijden gevaarlijk kan zijn.

Schaffen we de zomertijd ooit af?

De afgelopen jaren klinken er steeds meer stemmen om de zomertijd in Europa af te schaffen. In 2018 stelde de Europese Commissie voor om te stoppen met de verplichte zomer- en wintertijdregeling, maar een besluit werd door onder andere Nederland op de lange baan geschoven.

Den Haag vindt dat de commissie beter moet uitleggen wat de voor- en nadelen van afschaffing zijn. Daarnaast neemt Nederland pas een standpunt in als duidelijk is wat de buurlanden doen, omdat het uitgangspunt is dezelfde tijd te hanteren als de omringende landen. Tot die tijd blijven we twee keer per jaar de klok verzetten.