150 dagen formatie: dit kunnen we verwachten van de komende periode

De formatie is zaterdag precies 150 dagen bezig, maar nog altijd is er op geen enkel thema volledige overeenstemming bereikt. PVV, VVD NSC en BBB voeren stevige gesprekken om tot een hoofdlijnenakkoord te komen. Hoe lang gaat het nog duren voordat Nederland een nieuw kabinet heeft? De politieke redactie van Hart van Nederland schetst hoe het ervoor staat en wat we kunnen verwachten.

"De tijd van weggeven is nu echt voorbij", maakte PVV-voorman Geert Wilders direct duidelijk aan het begin van van deze onderhandelingsronde. "Ik ga keihard onderhandelen", zei hij. Het is tekenend voor de harde onderhandelingen die de partijen nu voeren. Allemaal moeten ze uiteindelijk aan hun kiezer kunnen uitleggen tot welke compromissen ze zijn gekomen en proberen hierin hun belangrijkste punten overeind te houden.

Laatste stand van zaken

Aan het begin van de week liep Wilders weg van de formatietafel, omdat hij niet tevreden was met de voorstellen die op tafel lagen over zijn belangrijkste punt: asiel en migratie. Gevolg: het onderwerp staat nu geparkeerd voor een later moment.

Dat betekent niet dat de gesprekken over alle andere onderwerpen wel vlekkeloos verlopen. Voor de BBB is het thema 'landbouw' belangrijk, voor NSC het onderwerp 'goed bestuur' en de VVD maakt graag duidelijke afspraken over 'veiligheid'. Daarbovenop komt dat de partijen ver uit elkaar liggen als het om de financiën gaat. VVD en NSC willen netjes omgaan met de overheidsfinanciën en leggen zich erbij neer dat er flink bezuinigd moet worden, terwijl PVV en BBB liever meer uitgeven om zo hun eigen standpunten te kunnen waarmaken.

Over een kleine maand moet er een eindverslag van informateurs Elbert Dijkgraaf en Richard van Zwol liggen. Dat is nog een flinke opgave. Omdat verschillende partijen ontevreden zijn over verschillende onderwerpen, blijft de vraag dus nog even op welke thema's en hoofdlijnen harde afspraken komen.

De informateurs zijn in ieder geval optimistisch. Ze zeggen dat er stevige onderhandelingen plaatsvinden, maar dat de partijen ondanks de grote verschillen op belangrijke thema’s als financiën, asiel en landbouw toch “een stapje verder in de puzzel zijn gekomen”. Daarnaast geven ze aan geen deelakkoorden te sluiten en dat ze pas op de laatste dag weten of deze formatieronde is gelukt.

Hoe lang gaat het nog duren?

Hoewel het nog onduidelijk is hoe lang het nog precies gaat duren tot er een nieuw kabinet is, zijn er wel een paar opties. De eerste optie is dat de partijen in deze formatieronde tot een akkoord op hoofdlijnen komen. Dit zal uiterlijk 15 mei zijn, want dan is de deadline voor deze ronde. De informateurs kunnen de Kamer nog wel om extra tijd vragen om deze termijn op te rekken, maar daar zijn op dit moment geen signalen voor.

Als de vier partijen samen tot een akkoord komen, gaat de Kamer hier vervolgens over in debat. Daarbij wordt ook een formateur benoemd die aan de slag gaat met het invullen van de ministersposten. Deze persoon wordt doorgaans zelf de premier van het kabinet. Tijdens de vorige formatie, in 2021, duurde deze laatste formatiefase slechts 3,5 week. In dit scenario kan het dus zomaar zo zijn dat er eind juni een nieuw kabinet op het bordes staat.

Wilders noemde staatssecretaris Eric van der Burg in een tweet een "eng mannetje". Bekijk hieronder in de video hoe Nederlanders over de tweet denken:

2:16

Tweet Wilders besproken bij formatie, geen afspraken gemaakt

Voor de formerende partijen is het in ieder geval van belang om vóór de Europese verkiezingen begin juni tot een akkoord te komen. Als het de partijen lukt om voor die tijd tot een akkoord te komen, geeft dat een stabiele uitstraling aan de kiezer die dat vervolgens kan meenemen in de stemkeuze.

Daarnaast is het voor de partijen fijn om het kabinet rond te hebben voor het schrijven van de Miljoenennota voor Prinsjesdag in september. Zo hebben ze zelf namelijk zo veel mogelijk invloed op waar het geld voor het komende jaar aan wordt uitgegeven.

Scenario's bij mislukte ronde

Nu de formatie zo stroef loopt, moeten we zeker ook rekening houden met een minder geslaagde uitkomst van de huidige formatieronde. In dat geval zijn er nog twee scenario’s.

Als de partijen er deze formatieronde niet uitkomen, maar wel nog steeds met elkaar door willen, dan kunnen ze een nieuwe informatieronde aanvragen. Meestal wordt er dan een nieuwe informateur aangesteld. Die gaat vervolgens met een nieuwe opdracht aan de slag om te kijken of de partijen er nog uit kunnen komen met elkaar.

Dit is bijvoorbeeld ook al gebeurd toen Kim Putters het overnam van Ronald Plasterk, en daarna huidige informateurs Dijkgraaf en Van Zwol weer van Putters. Als dit opnieuw gebeurt, is het lastig voorspellen hoe lang de formatie nog gaat duren. De Tweede Kamer kan namelijk steeds opnieuw formatierondes aanvragen, met steeds weer zelfgekozen termijnen.

Timmermans I

Dan hebben we nog optie Frans Timmermans. Als het deze partijen niet lukt is GroenLinks-PvdA als tweede grootste partij aan zet om een poging te wagen een nieuw kabinet te vormen. Deze partij vormt samen met VVD, NSC en D66 een meerderheid. Timmermans zei deze week tegen Nieuwsuur open te staan om te onderhandelen. Als de VVD bereid is het over een andere boeg te gooien, dan zal hij "niet meteen de deur dichtgooien".

De VVD ziet het echter niet zitten om met GroenLinks-PvdA in zee te gaan, en daarom lijkt het niet realistisch dat deze optie gaat lukken. De kans is dan ook groot dat als de formatie met PVV, VVD, NSC en BBB mislukt, er nieuwe verkiezingen komen. En dan beginnen we weer van voor af aan.

Premierskandidaat

Wie de nieuwe premier zal worden, houdt Nederlanders al bezig sinds demissionair premier Mark Rutte op 10 juli vorig jaar aankondigde de politiek te verlaten. Het is nog onduidelijk wie deze plek gaat innemen, maar het is aan de PVV wie in ieder geval de kans krijgt. De PVV mag als grootste partij een kandidaat aandragen, maar deze zal niet zonder instemming van de VVD, NSC en BBB naar het torentje gaan.

De premierskandidaat hoeft overigens geen PVV'er te zijn. De kans is aanwezig dat de volgende premier van buiten de politiek komt. Voormalig informateur Putters adviseerde namelijk om de helft van de ministersploeg van buiten de politiek te halen. De vraag is daarbij wel wie het avontuur aan durft te gaan om premier te worden van dit extraparlementaire 'programkabinet'.