Hand op de knip of smijten met geld? Dit kosten de ideeën van alle partijen

Bijna alle partijen die aan het doorreken-programma 'Keuzes in Kaart' meedoen, willen de overheidsuitgaven zien stijgen ten opzichte van het huidige beleid. Dit blijkt uit onderzoek van het Centraal Planbureau. Wanneer D66, GL-PvdA, CDA, CU, Volt en/of JA21 aan de macht komen, zal de portemonnee in Den Haag vaker getrokken worden. De partij programma's van de VVD en SGP laten zien dat er vaker de hand op de knip gehouden zal worden.

De meeste partijen hebben dus plannen die behoorlijk op de staatskas drukken, maar hoe willen ze dat bekostigen? Uit het onderzoek blijkt dat de meeste partijen de overheidsinkomsten ook laten stijgen. Relatief gezien gaat de staatskas er dus niet op achteruit.

De enige partij die de uitgaven laat stijgen en de inkomsten laat dalen is JA21. De VVD laat naast de uitgaven, ook de overheidsinkomsten dalen. De berekening van de plannen van SGP zijn bijna identiek aan het huidige beleid.

Waar gaat het geld heen?

Alle partijen zetten vooral hun geld in op sociale zekerheid. In alle programma's komt naar voren dat hier meer geld naar toe moet, met als uitschieter Volt. Volt ziet het liefst dat het nieuwe kabinet 56,2 miljard meer uitgeeft aan sociale zekerheid dan in het huidige coalitieakkoord.

De meeste partijen laten de onderwijsuitgaven stijgen, net zoals de uitgaven voor defensie. Over klimaat en milieu zijn de meeste partijen het over eens: we houden de huidige koers aan. JA21 wijkt drastisch af van het huidige beleid en wil een veel lagere uitgave voor klimaat en milieu.

Wie gaat dat betalen?

Alle partijen laten de lasten verhogen, maar voor wie deze lasten zijn verschilt per partij. Als het aan GL-PvdA ligt gaan de lasten voor gezinnen een stuk omlaag. Volt laat in haar verkiezingsprogramma de lasten voor gezinnen met 80 miljard euro stijgen, maar willen ook het meest uitgeven aan sociale zekerheid. Die sociale zekerheid willen ze voor het grootste deel betalen door de invoering van een huishoudtoelage (die alle toeslagen vervangt), wat dus wel weer terecht komt bij gezinnen. Bij de rest van de partijen is er een kleine daling te zien in de lasten voor gezinnen.

De verlaagde lasten voor gezinnen moeten ergens gecompenseerd worden. De meeste partijen kiezen ervoor om dit door te rekenen aan de bedrijven, behalve Volt en JA21. Deze zien de bedrijfslasten liever dalen.

Hoe ziet Nederland eruit in 2028?

Als het aan alle partijen ligt gaat de Nederlander er gemiddeld een stukje op vooruit. Zo zetten alle partijen in op het verlagen van de werkloosheid en het verhogen van de koopkracht. Volgens de doorrekening van het CPB daalt bij bijna alle partijen de armoede. Alleen bij JA21 neemt de armoede toe.

Verschillende partijleiders hebben laten weten niet mee te willen doen aan het doorrekenonderzoek. SP-leider Lilian Marijnissen noemt de modellen 'neoliberaal', waardoor de plannen van de SP er automatisch slecht uitkomen.

NSC-lijsttrekker Pieter Omtzigt liet aan NOS weten niet mee te willen werken met de doorrekening, omdat veel partijen al zoveel weten over de rekenmodellen van het CPB dat ze hun programma's daar naartoe schrijven. Hij laat weten later zelf met een doorrekening te komen.